مفهوم به معنی تشکیل صورت ذهنی انتزاعی از پدیده ها و مصادیق است. مفهوم بنیادی ترین عنصر هوش تحلیلی و پایه تحلیل و یادگیری است . مفهوم پردازی یکی از هفت عنصر اصلی تحلیل وبه معنی شناخت،درک انتزاعی و تشخیص اجزای تشکیل دهنده یک مفهوم است. در واقع مفهوم پردازی را می توان نوعی دسته بندی پدیده ها از طریق انتزاع ویژگیهای مشترک مصادیقی که به تصوّر می انجامد،فرض کرد (کاظمی حقیقی،۱۳۹۴).
نواستنباطی نیز نوعی مفهوم پردازی است که از تجربه نشات می گیرد ( همان).
اختلالات طیف اوتیسم ، گروهی از اختلالات تکاملی عصبی است که با نقص در برقراری ارتباط اجتماعی و رفتارهای تکراری و کلیشه ای همراه می باشد (وینگ[۱] ،۱۹۸۸) .شیوع این اختلال در تمام جهان روبه افزایش است .این اختلال در سال ۱۹۹۰، ۴ یا ۵ نفر از هر ۱۰۰۰۰۰ نفر در کشور امریکا ذکر شده بود امار جدید نشان می دهد که شیوع آن در سال۲۰۰۹ در امریکا ۱ در ۹۹ ، در انگلستان ۱ در ۶۶ (تورانا[۲] و همکاران،۲۰۱۰) و در ایران ۱ در ۶۸۸ تولد است (آخوند زاده ،۱۳۹۴۴).
[۳]،۲۰۱۰). فیشر[۴] و همکارانش ،۲۰۰۵، در مطالعه کودکان اوتیستیک به این نتیجه رسیدند که ایشان قادر به استفاده از راهنماییهای اجتماعی و محاورهای طبیعی برای فهم ذهن دیگران نیستند .گیلوت[۵] و همکارانش،۲۰۰۴، نیز دریافتند کودکان اوتیستیک در توصیف و شرح داستانها، از حالات عینی بیشتر از حالات انتزاعی و ذهنی استفاده میکنند .
از آنجایی که عواملی چون : تحریک حواس ،یکپارچگی حسی،تشویق تیزحسی،فراوانی و تنوع تدریجی افراد و مصادیق،بررسی و فهرست بندی همانندیها،بررسی و فهرست بندی ناهمانندیها،بررسی مقایسه ای دوفهرست و جمع بندی نهایی از ویژگیهای مشترک ؛همگی از مولفه های مهم در مفهوم پردازی هستند (کاظمی حقیقی،۱۳۹۴). بروز مشکل در هریک از این عوامل می تواند به بروز نقص در مفهوم پردازی گردد . همواره بروز مشکلات پردازش حسی به عنوان یکی از مشکلات شایع در مبتلایان به اختلالات طیف اوتیسم مطرح شده است. بطوریکه در پژوهشهای متعدد میزان آن ۴۲ تا ۶۸ درصد گزارش شده (تامک و دان[۶] ،۲۰۰۷۷). همچنین الگوی پردازش حسی در این کودکان با نقص عملکرد در تعامل با دیگران و نقص در عملکرد عاطفی و توجه ایشان ارتباط دارد .(گرین اسپن و وایدر[۷]،۱۹۹۷؛کیس اسمیت و براین[۸]،۱۹۹۹) . از آ نجایی که مفهوم پردازی پایه انگیزشی وعاطفی دارد(کاظمی حقیقی،۱۳۹۴). و مبتلایان به اختلالات طیف اوتیسم دارای نقص در عملکرد های عاطفی و هیجانی هستند (اندرسون[۹] و همکاران ،۲۰۰۷۷). به نظر می رسد اشکالاتی در مفهوم پردازی این افراد وجو داشته باشد. باید توجه داشت که پدیده های جهان اطراف ما بسیار متفاوتند اما با وجود این تفاوتها ذهن همواره در جست و جوی ایجاد نوعی یکپارچگی بین پدیده هاست.این یکپارچگی که امری انتزاعی می باشد ؛ برای درک صحیح از جهان امری ضروری است . بنابراین می توان گفت که هدف از مفهوم پردازی همین یکپارچگی است (کاظمی حقیقی،۱۳۹۴). و هرآنچه که به این امر کمک کند در شکل گیری صحیح مفاهیم برای کودکان اوتیستیک موثر و مفید است .در هر کودکی توان تصور کردن وجود دارد و این مهم نقطه آغازین مفهوم پردازی و تفکر است ( همان).
مطالعه سیمون بارون[۱۰]،۲۰۰۹ ،در مؤسسه تحقیقات اوتیسم در دانشگاه کمبریج، ضمن تاکید در اهمیت هیجان و وجود مشکلات هیجانی در این کودکان ، نشان داد که دیدن کارتون دربهبودی کودکان اوتیسم موثر بوده و دیدن تصاویر کارتونی به یادگیری هیجانات و در این کودکان کمک می کند .
در مطالعه ای که توسط برنت و جلما[۱۱]،۲۰۱۳ ،برروی مبتلایان به سندرم اسپرگر و دیگر اختلالت طیف اوتیسم و شبه اوتیسم و با شدت ابتلای خفیف تا شدید انجام شد . توانایی تشکیل یک مفهوم از پیش زمینه (مفهوم پردازی) و جابه جایی منعطف از یک مفهوم به مفهوم دیگر (مفهوم پردازی مجدد) بررسی گردید . دونوع تکلیف برای ایشان و با کمک جلوه های ویژه گرافیکی طراحی شد که بخشی از آنها شامل پویانمایی و بخشی دیگر بدون پویا نمایی بود ،تصاویر به صورت متوالی نمایش داده شدند و افراد بایستی اشیا نمایش داده شده را شناسایی می کردند. نتایج نشان داد که قابلیت مفهوم پردازی و مفهوم پردازی مجدد با تشدید علایم اختلال اوتیستیک و شبه اوتیسیک،دچار ضعف بیشتری می شود .همچنین مشخص شد که در تمام گروههای مورد مطالعه ، شناسایی تصاویر متحرک بهتر از تصاویر غیر متحرک بود .البته این “مزیت تصاویر متحرک” به صورت متفاوتی جلوه کرد . بدین صورت که در تکالیف مرتبط با مفهوم سازی مجدد برتری تصاویر متحرک نسبت به تکالیف ثابت بتدریج ، با تشدید علایم اختلال ، کاهش می یافت .در حالیکه در تکالیف مربوط به مفهوم پردازی که با کمک تصاویر ثابت ارایه می گردید این مزیت با وجود افزایش شدت علایم اختلال بدون تغییر و به صورت یکنواخت باقی ماند. امید است راهکارهای نوین بتواند در بهبود مبتلایان موثر واقع گردد.